Như Quỳnh
Thông tin sản phẩm tương ớt Chin-su bị thu hồi tại Nhật Ban do có chứa a-xít benzoic đã và đang gây hoang mang dư luận. Vậy a-xít benzoic là gì và tại sao nó lại bị cấm?
A-xít benzoic (E210), natri benzoat (E211) là hai phụ gia thường gặp giúp tăng thời hạn bảo quản, diệt vi khuẩn, nấm mốc. A-xít benzoic xuất hiện trong một số thực phẩm tự nhiên như quả mọng, các sản phẩm từ sữa, và như một chất bảo quản bổ sung trong thực phẩm chế biến như đồ nướng, kẹo, kem que, mứt, dưa chua và nước ngọt. Mặt khác, thành phần cũng được dùng để bảo quản mỹ phẩm và các mặt hàng chăm sóc cá nhân, như nước súc miệng.
A-xít benzoic có trong cả tương ớt, nước tương, nước chấm, “nước mắm công nghiệp” và các loại thực phẩm chế biến như giò chả, xúc xích… Mã của chúng trong danh mục chất bảo quản là E210 lại không nằm trong thành phần công bố trên nhãn sản phẩm. Trên nhãn, chủ yếu là mã E211 và E202, mà E211 chính là chất bảo quản natri benzoat, là muối của a-xít benzoic, có tác dụng kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn và nấm, giúp sản phẩm không bị hư, thối nhanh.
Việc phơi nhiễm a-xít benzoic ở mức thấp không độc hại, nhưng phơi nhiễm liều cao có thể gây độc. Tuy nhiên, rất khó để tiêu thụ đủ a-xít benzoic đến mức gây tử vong.
Khi trả lời báo chí về việc phụ gia a-xít benzoic có được sử dụng trong tương ớt và các sản phẩm thực phẩm hay không, bà Trần Việt Nga – Phó cục trưởng Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế – cho rằng, việc xây dựng tiêu chuẩn thực phẩm dựa trên một số nguyên tắc nhất định, trong đó có tính toán đến thói quen sử dụng thực phẩm và mức độ sử dụng thực phẩm khác nhau để cho phép sử dụng các chất phụ gia, chất bảo quản trong thực phẩm.
Lời giải thích này chưa thực sự rõ ràng, nhưng ít nhiều thể hiện rằng, việc cho phép dùng phụ gia có a-xít benzoic tại Việt Nam là không tính đến thói quen tiêu dùng của người Việt.
Trên nhãn mác bao bì các sản phẩm gia vị, nước chấm, thực phẩm chế biến… là danh sách các loại, các nhóm chất phụ gia, trong đó chủ yếu là chất điều vị, chất tạo ngọt và siêu bột ngọt, phụ gia bảo quản và phụ gia tạo màu. Tất cả đều được mã hóa bằng những con số, chẳng hạn nhóm có số “6…” là chất điều vị, nhóm chất bảo quản có số “2…”, nhưng đại bộ phận người tiêu dùng khó lòng biết được những con số này đại diện cho nhóm chất phụ gia nào để tránh mua. Cũng không mấy người chịu bỏ thời gian để tra cứu, tìm hiểu.
Theo một số tài liệu khoa học, khi natri benzoat kết hợp cùng các thành phần có vitamin C, sẽ gây phản ứng hóa học tạo ra benzene – một chất gây ung thư. Benzene được Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS) và Cơ quan quốc tế nghiên cứu về ung thư (IARC) xếp loại là chất gây ung thư nhóm A1. Lượng vitamin C trong ớt rất cao chính là nguyên nhân mà Nhật Bản và một số nước không cho phép sử dụng chất bảo quản này.
Trong khi đó, không chỉ tương ớt mà rất nhiều loại gia vị, nước chấm, thực phẩm khác tại Việt Nam có chứa a-xít benzoic lại được dùng kèm với những loại rau củ vốn chứa nhiều vitamin C như ớt, cà chua, chanh.
Hiện nay, chất bảo quản nisin có giá bán cao gấp 20 lần giá bán của a-xít benzoic. Điều này cũng đồng nghĩa, nếu dùng chất này, chi phí giá thành sản xuất bị đội lên cao hơn nhiều. Theo Massan, Nhật cấm sử dụng chất bảo quản a-xít benzoic trong tương ớt nhưng Nisin, chất phụ gia mà Nhật cho phép sử dụng cũng không được phép dùng trong tương ớt ở Việt Nam.
Tuy nhiên, theo BS. Trần Văn Ký – Hội Khoa học Kỹ thuật An toàn thực phẩm Việt Nam (văn phòng phía Nam), quy định của Việt Nam và Codex (Ủy ban tiêu chuẩn thực phẩm quốc tế), không thấy đề cập chất bảo quản nisin (INS 234) sử dụng trong sản phẩm tương ớt.
Thực tế, chất bảo quản nào không có trong danh mục phụ gia thực phẩm của Bộ Y tế Việt Nam thì chưa biết có được phép dùng hay không, chứ không có nghĩa là VN cấm dùng chất đó. Nisin cũng trong tình trạng tương tự.
TS Phan Thế Đồng – Điều phối chương trình Công nghệ thực phẩm và Dinh dưỡng, Đại học Hoa Sen cho biết thêm: Nisin là chất kháng sinh, chất bảo quản chống lên men, chống mốc được phép dùng trong thực phẩm… Riêng tại Việt Nam, nisin không được dùng phổ biến lắm, có thể do nhà sản xuất không quen sử dụng hoặc giá thành cao.
Phân tích về việc sử dụng hai chất bảo quản nisin, a-xít benzoic, TS. Đồng cho rằng: về nguyên tắc, trước khi áp dụng ngưỡng giới hạn cho phép, phải đánh giá mức gây bệnh, gây độc hại cho người, đánh giá độ phơi nhiễm một người có thể ăn tối đa bao nhiêu lượng thực phẩm có chứa chất bảo quản.
Tuy nhiên, Việt Nam không có khảo sát mà thường áp dụng theo chuẩn quốc tế của các tổ chức WHO, FAO… như đối với a-xít benzoic, ngưỡng phổ biến trong thực phẩm là 0,05% (tức 0,5g/kg) nhưng ngưỡng tối đa cho phép là 0,01% (tức 1g/1kg).
BS. Ký cho biết có thể Nhật không cho sử dụng a-xít benzoic trong tương ớt là do chất này gây kích ứng dạ dày, viêm dạ dày… ở người sử dụng. Ngoài ra, chúng có thể phản ứng với vitamin C trong thực phẩm sinh ra benzen – một chất có thể gây ung thư.
Cũng theo BS. Ký, đối với nisin, chất bảo quản được Nhật cho phép sử dụng trong tương ớt nhưng chưa thấy nhiều nhà sản xuất ở Việt Nam dùng. Lý do có thể là vì Việt Nam chậm cập nhật hóa chất mới. Hầu hết, các nước tiên tiến thường cập nhật danh sách hóa chất cho phép dùng trong thực phẩm rất nhanh và thay thế chất cũ bằng chất mới. Có khi tới 10 năm, VN mới cập nhật 1 lần, trong khi nước ngoài cập nhật mỗi 3 tháng.
Đáng lưu ý là những chất bảo quản mới được sản xuất theo công nghệ mới thường có độ tinh khiết cao hơn, là thành phần hữu cơ và thiên về ít tác động độc hại đến người sử dụng. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất đối với các nhà sản xuất chính là những chất bảo quản mới này có giá thành cao hơn rất nhiều lần (có thể gấp 10 – 20 lần) so với chất bảo quản cũ, có giá rẻ.
TS. Đồng còn khẳng định, thông thường, các đơn vị hữu trách đã tính toán khi dùng một chất bảo quản trong thực phẩm, ăn suốt đời loại thực phẩm chứa chất bảo quản hay ăn nhiều loại thực phẩm có chứa chất bảo quản thì cũng không gây hại cho người sử dụng.
Theo quy định, nhãn sản phẩm phải ghi rõ tỷ lệ hàm lượng chất bảo quản. Nhiều nhà sản xuất không công bố rõ ràng thì người tiêu dùng, cơ quan chức năng rất khó kiểm soát hàm lượng này trong thực phẩm.
