Những dấu hiệu xấu đi của nền kinh tế đang khiến cả xã hội “thu mình” lại và cẩn trọng trước mọi biến động của thị trường. Nhưng nhìn một cách tích cực, sau một thời gian dài tăng trưởng nóng, chu kỳ điều chỉnh hiện tại là cần thiết để nền kinh tế trở về trạng thái cân bằng để phát triển bền vững hơn.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê quý I, tổng sản phẩm trong nước ước tính tăng 3,32% so với cùng kỳ năm trước. Đây là mức thấp hơn chỉ tiêu được Quốc hội giao (6,5%) và là mức tăng gần như thấp nhất trong hơn một thập kỷ qua trừ giai đoạn quý I/2020 khi dịch bệnh bùng phát. Tại TPHCM, đầu tàu kinh tế của cả nước, GRDP của thành phố trong quý I ước đạt khoảng 360.000 tỷ đồng, chỉ tăng 0,7% so cùng kỳ năm ngoái, trong đó nhiều ngành nghề như vận tải kho bãi, thông tin truyền thông, bất động sản và y tế đang có mức tăng trưởng âm.
“Suy thoái kinh tế toàn cầu trở nên trầm trọng trong quý 4 năm 2022 và nhiều khả năng sẽ tiếp tục trong năm 2023”, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) cho biết. Giám đốc Quốc gia của ADB tại Việt Nam cũng phát biểu: “Tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong năm 2023 sẽ bị ảnh hưởng do suy thoái kinh tế thế giới, chính sách tiền tệ tiếp tục thắt chặt ở các nước phát triển và tác động lan tỏa từ căng thẳng địa chính trị toàn cầu”.
Khi doanh nghiệp “phòng thủ”, người dùng “thắt lưng buộc bụng”
Không đợi đến quý I năm nay, dấu hiệu của một nền kinh tế khó khăn đã bắt đầu từ quý IV/2022. Trong kế hoạch năm 2023 được định hình từ vài tháng trước, nhiều lãnh đạo đã phải viết lại chiến lược cho doanh nghiệp mình, chuyển từ chế độ “tấn công” sang “phòng thủ”. Các biện pháp sa thải nhân sự, cắt giảm chi phí cho những hoạt động tiêu tốn nhiều nguồn lực như R&D (nghiên cứu và phát triển), tạm ngưng mở mới điểm bán hay thậm chí cắt lỗ để tồn tại là những hành động quyết liệt để “bật chế độ an toàn” đã được nhiều doanh nghiệp áp dụng.
Doanh nghiệp phòng thủ, người lao động cũng cẩn trọng đáng kể trong chi tiêu. Tâm lý thắt lưng buộc bụng khiến tình hình tiêu dùng chung trong quý I không mấy khả quan. Đặc biệt trong lĩnh vực bán lẻ, có sự thay đổi trong hành vi chi tiêu của người dùng: cắt giảm với những mặt hàng không quá cần thiết, và tìm kiếm những lựa chọn tương tự có giá thấp hơn với hàng hoá thiết yếu.
Nhóm hàng hóa dịch vụ không thiết yếu là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề hơn cả. Đa phần các cửa hàng thuộc nhóm điện thoại, điện máy đều tụt giảm 30-50% doanh thu so với quý trước. Nhiều doanh nghiệp chuỗi ICT chia sẻ, sức mua của người dùng năm nay yếu hơn so với cùng kỳ dù doanh nghiệp liên tục tung ra chương trình ưu đãi. Trả góp vốn là phương thức thanh toán yêu thích của người dùng với nhóm ICT cũng bắt đầu chững lại từ quý III năm trước, giảm dần từ quý IV đến nay vì chi phí tài chính tăng cao và nhu cầu tiêu dùng mặt hàng này giảm mạnh.
Hàng hoá dịch vụ thiết yếu cũng không ngoại lệ. Mức giảm được ghi nhận qua nền tảng Payoo là 5-10% doanh thu với nhóm siêu thị, cửa hàng tiện lợi và 10% đối với các trung tâm thương mại – nơi tập trung nhiều cửa hàng thời trang, nội thất.
Trong khi hầu hết người dùng đang cố gắng giữ chặt túi tiền thì ở một số ngành hàng, sức mua vẫn tồn tại, tạo ra dòng chảy của thị trường và là yếu tố thúc đẩy khó khăn kinh tế không trầm trọng hơn.
Những nhân tố kích thích dòng chảy của thị trường
Trước những thách thức kinh tế, ngành thực phẩm và đồ uống cũng như thị trường xa xỉ vẫn trụ vững nhờ sức chi tiêu của giới nhà giàu. Theo dữ liệu từ nền tảng thanh toán Payoo, các chuỗi nhà hàng tầm trung và thức ăn nhanh có tốc độ tăng trưởng 30% so với quý trước, trong khi các nhà hàng cao cấp có mức hút khách tăng đều dù tăng 7%. trong giá trị trung bình của mỗi đơn đặt hàng.
Bên cạnh đó, hàng hóa, dịch vụ cao cấp, trang sức cũng giữ ổn định, thậm chí tăng nhẹ doanh số, kể cả trong bối cảnh khan hiếm kênh đầu tư tài chính. Chẳng hạn, Golden Gate, một trong những tập đoàn F&B hàng đầu Việt Nam, ghi nhận mức tăng trưởng chưa từng có về cả doanh thu và lợi nhuận, riêng doanh thu từ thực phẩm và đồ uống đạt 6.955 tỷ đồng. Tương tự, mặt hàng trang sức và đá quý tăng trung bình 10% do nhu cầu của người tiêu dùng giàu có tăng cao trong các dịp đặc biệt.
Khả năng phục hồi này của thị trường F&B và hàng xa xỉ có thể là do sức mạnh chi tiêu của những người giàu có, những người sẵn sàng đầu tư vào các sản phẩm và dịch vụ chất lượng cao bất chấp những thách thức kinh tế. Mô hình chi tiêu mạnh tay của họ giúp kích thích và duy trì mạch của thị trường, ngăn chặn một cuộc khủng hoảng tiềm ẩn có thể xảy ra nếu mọi người đều tiết kiệm tiền của mình.
Nhìn chung, thị trường F&B và hàng xa xỉ đã cho thấy khả năng phục hồi đáng kể khi đối mặt với những thách thức kinh tế, làm nổi bật tầm quan trọng của những người giàu có với tư cách là những nhân tố chính trong việc duy trì dòng chảy của thị trường.
Thích ứng để tăng sức đề kháng trong bối cảnh mới
Những thách thức kinh tế hiện nay có vẻ khó khăn, nhưng nhờ sự chuẩn bị và đón đầu của tất cả các bên – chính phủ, doanh nghiệp và người dân – những khó khăn này có thể được quản lý một cách hiệu quả. Các sự kiện gần đây trên thế giới đã cho thấy các biện pháp chủ động có thể ngăn chặn khủng hoảng lan rộng và tác động tiêu cực đến nền kinh tế như thế nào.
Ví dụ, khi Ngân hàng Thung lũng Silicon (SVB) phá sản vào tháng 3, chính phủ Hoa Kỳ và các tổ chức tài chính khác đã hành động quyết đoán để mua lại khoản nợ và ngăn chặn hiệu ứng domino đối với ngành tài chính toàn cầu. Tại Việt Nam, Chính phủ đã nhận ra những thách thức của nền kinh tế và phản ứng nhanh chóng bằng cách thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công và giảm lãi suất điều hành, tạo môi trường tích cực cho doanh nghiệp và người lao động.
Các doanh nghiệp cũng đã học được những bài học quý giá từ đại dịch và sự gián đoạn chuỗi cung ứng, chẳng hạn như cần phải thích ứng với những biến động của thị trường và cắt giảm chi phí khi điều kiện kinh tế vĩ mô không thuận lợi. Các quản lý cấp trung, những người không trực tiếp điều hành công việc, đã bị thanh lọc trong cơn bão sa thải nhằm gióng lên hồi chuông cảnh báo và buộc những nhân viên có thái độ tiêu cực phải thực hiện công việc một cách nghiêm túc hơn. Những hành động này đã làm cho thị trường lao động lành mạnh hơn và các doanh nghiệp có khả năng chống chịu tốt hơn trước những thay đổi của thị trường.
Bên cạnh đó, đội ngũ nhân viên cũng đã học được cách chịu trách nhiệm hơn về tài chính, dành các khoản dự phòng cho các sự kiện không lường trước được. Sức mua hạn chế này đã buộc các doanh nghiệp phải thực hiện các chính sách kích cầu, tăng ưu đãi, chăm sóc khách hàng thật tốt.
Nhìn chung, những giải pháp chủ động của Chính phủ, doanh nghiệp và người dân đã tạo ra triển vọng tích cực cho nền kinh tế và rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu để thích ứng với bối cảnh kinh tế mới.
Chuyển đổi số thay đổi bộ mặt kinh tế – xã hội
Không thể phủ nhận chuyển đổi số vẫn trên đà chuyển dịch nhanh, mạnh và đồng bộ hơn bao giờ hết. Trong ngành thanh toán, QR code phát triển vượt bậc và phổ biến đến mọi tầng lớp, độ tuổi. Giá trị thanh toán QR qua Payoo của quý I năm nay đã gấp 2 lần so với cùng kỳ năm trước. Mức độ phủ sóng của QR code từ nhà hàng sang trọng đến quán ăn vỉa hè – điều mà cách đây vài năm khó ai có thể hình dung được. Quán tính lan toả của QR nói riêng và thanh toán điện tử nói chung đang rất mạnh mẽ, khiến thanh toán không tiền mặt đã trở thành “từ khoá” phổ biến trong mọi hoạt động mua sắm của người dân.
Tự động hoá doanh nghiệp cũng là một dấu ấn khác trong quá trình chuyển đổi số. Bằng việc áp dụng các công cụ quản trị tổng thể từ các giải pháp số hoá toàn bộ quy trình điều hành nhân sự, quản lý kho bãi, bán hàng, marketing, hậu mãi, tài chính… các doanh nghiệp vừa và nhỏ đã giảm tải phần lớn các tác vụ đơn giản, tối ưu hiệu quả công việc và phát triển nhanh gấp nhiều lần so với trước kia.
Song song với sự phát triển của khối tư nhân, khối Chính phủ cũng đang tiến nhanh, tiến mạnh nhờ sự nhất quán trong việc triển khai số hoá của chính quyền. Cổng dịch vụ công quốc gia – kênh hỗ trợ thông tin, đăng ký các thủ tục hành chính đến nay đã thanh toán hơn 4,6 triệu giao dịch với tổng giá trị thanh toán hơn 3.830 tỷ đồng. Mặc dù bước đầu triển khai còn nhiều lỗi hệ thống nhưng đến nay, các thao tác thanh toán đã nhanh chóng và quen thuộc với nhiều người dân. Người dân nay có thể đăng ký hoặc xin cấp lại hộ chiếu mới ngay trên cổng Dịch vụ công trực tuyến của Bộ Công An, thanh toán trực tuyến và nhận tại nhà sau 8 ngày làm việc. Các hoạt động như thanh toán học phí, viện phí, đặt khám từ xa hoặc làm việc với các Uỷ ban quận, huyện, Sở ban ngành cũng đều có thể tiến hành trực tuyến.
Nhìn chung, mặc dù tình hình kinh tế ngắn hạn vẫn được các chuyên gia cảnh báo sẽ còn nhiều thách thức nhưng Payoo vẫn chọn góc nhìn lạc quan về tăng trưởng kinh tế tích cực trong trung và dài hạn. Chúng tôi đánh giá những giai đoạn thách thức này giúp tạo ra một thế hệ doanh nghiệp và người lao động có sức chống chịu tốt hơn để vượt qua khó khăn, hướng đến sự tăng trưởng bền vững.