Như Quỳnh
Robot và trí tuệ nhân tạo đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ, hàng ngàn công việc của con người đã bị robot tước đoạt. Dự kiện nhiều ngành nghề cũng sẽ mất đi bóng dáng con người.
“Mọi thứ sẽ rất kỳ diệu”, đại diện công ty Eatsa nói.
Một nhà hàng ở San Francisco (Mỹ) được Eatsa vận hành tự động hoàn toàn. Thức ăn được đưa ra từ một cửa kính nhỏ, chỉ sau 90 giây kể từ khi khách hàng gọi món. Việc trả tiền thực hiện thông qua iPad gắn trên tường. Hầu như không có bóng dáng nhân viên phục vụ trong nhà hàng. Bạn không sợ gọi món nhầm, cũng không phải boa cho ai cả.
Dĩ nhiên nếu bạn để ý thì khi thức ăn được đưa ra từ ô kính trong suốt, bạn sẽ thấy được một cánh tay đặt đồ ăn vào dĩa cho bạn. Nhìn như vậy nhưng thực tế Eatsa vẫn chưa hoàn toàn tự động. Công ty vẫn phải thuê một vài nhân viên làm việc ở nhà bếp. Và một nhân viên đứng ngay cửa ra vào để hướng dẫn khách hàng mới cách gọi món.
Một nhà hàng tương tự cũng được Eatsa mở ở thành phố Los Angeles (Mỹ), cho thấy những tiến bộ rất nhanh về việc máy móc có thể thay thế nhiều việc mà con người đang làm. Với máy móc, công việc được làm nhanh hơn, rẻ hơn, và đáng tin cậy hơn.
Tương lai là đây. Và không có nghề nghiệp nào là an toàn trước làn sóng tự động hóa của robot.
Robot sẽ thay thế con người làm việc
“Tương lai sẽ có rất nhiều người thất nghiệp khi robot đang được ứng dụng vào nhiều lĩnh vực”, Noel Sharkey – một giáo sư về robot và trí tuệ nhân tạo ở Anh nói. Vị giáo sư này cũng đang thành lập một quỹ “Robot có trách nhiệm” nhằm làm giảm những mối nguy hiểm tiềm tàng về đạo đức và xã hội đối với sự phát triển ngày càng rộng rãi của robot.
Thật ra vấn đề này không hề mới. Vào năm 2013 đã có hai giáo sư, với sự tài trợ của đại học Oxford, đã có nghiên cứu chỉ ra rằng 47% tổng lao động ở Mỹ bị ảnh hưởng bởi ngành máy tính, đồng thời có khoảng 702 nghề nghiệp có nguy cơ bị biến mất hoàn toàn.
Nhân viên bán hàng qua điện thoại, kế toán, trọng tài thể thao, thư ký luật, và thu ngân là những ngành nghề dễ bị thay thế nhất. Trong khi đó, bác sĩ, giáo viên mẫu giáo, luật sư, nghệ sĩ, và giáo sĩ là những nghề nghiệp vẫn an toàn.
Mặc dù vậy, trong một quyển sách xuất bản năm ngoái, một tác giả đã khẳng định rằng ngay cả những nghề truyền thống kể trên cũng có nguy cơ bị thay thế.
Những tiên đoán này không còn là xa vời. Cách đây vài năm, một công cụ trợ lý pháp lý có tên ROSS đã được giới thiệu, sử dụng trí tuệ nhân tạo của siêu máy tính Watson (của IBM) nhằm đảm đương các công việc của một trợ lý pháp lý. Với các công việc một người phải mất một giờ để làm, thì công cụ của ROSS chỉ thực hiện trong vài giây.
->> Xem thêm: Nên mua máy hút bụi hay robot hút bụi thông minh?
Lúc đó, CEO của ROSS cho rằng công cụ này không hề đe dọa đến nghề nghiệp của các trợ lý pháp lý, mà chỉ đơn giản là giúp nhiều người người tiếp cận với các bộ luật một cách dễ dàng hơn. Vị này cho rằng 80% người Mỹ có thể truy cập dễ dàng các nội dung pháp lý với mức giá rẻ hơn, do không dùng đến bàn tay con người. Dù vậy, cần hiểu rằng công cụ của ROSS đã làm thay những người mà bạn phải trả hàng đống tiền để họ làm.
Tờ báo uy tín Financial Times dẫn một báo cáo của Deloitte từng cho biết: ở Vương quốc Anh có 31 ngàn công việc về pháp lý đã mất vào tay các công cụ tự động, và dự kiến khoảng 114.000 công việc nữa sẽ bị lấy mất trong thời gian tới.
Những diễn biến này diễn ra rất nhanh. Vào năm 2013, một giáo sư cơ khí ở viện MIT danh giá khi trả lời phỏng vấn đã cho rằng thời đại con người bị thay bởi robot sẽ không diễn ra trong vài chục năm nữa. “Những chiếc xe bán tự động cũng buộc phải có một tài xế điều khiển”, ông này nói. Tuy nhiên cho đến hôm nay, những chiếc xe không người lái của Google đã chạy được khoảng hàng triệu km trên đường thực tế. Và tương lai của xe taxi không người lái là không hề chống lại được.
Một chú robot pha chế tên Monsieur thực tế đã được bán ra trên thị trường. Một chú robot khác tên Oshbot đang làm công việc trợ lý bán lẻ ở một cửa hàng ở San Jose, California. Một chuỗi cửa hàng bán salad ở London cũng sẽ thay hai quầy tính tiền bằng hai ki-ốt tự phục vụ. Hệ thống pizza Domino (đã có mặt ở Việt Nam) cũng thông báo sử dụng một robot giao hàng ở Brisbane, Úc.
Nhiều công ty khi đề cập đến chuyện máy móc thay thế con người đã tỏ ra khá nhạy cảm.
Google đã bán công ty Boston Dynamics, công ty sản xuất robot mà họ đã mua lại năm 2013. “Robot của Boston Dynamics gây được sự hào hứng từ giới phóng viên công nghệ, nhưng chúng tôi lo ngại những tác động xấu của nó, ví dụ như thay thế công việc của con người”, một người ở Google nói.
Chủ một công ty robot khác là Maidbot, công ty chuyên sản xuất robot phục vụ việc dọn phòng khách sạn, nhấn mạnh rằng trong điều kiện hiện tại thì những sản phẩm của công ty chỉ để hỗ trợ chứ không phải thay thế những người phục vụ phòng. Những công ty sản xuất robot khác khi được hỏi đều không muốn đề cập đến việc máy móc thay thế con người.
Tại San Francisco, cách không xa Eatsa là một công ty khởi nghiệp khác có tên Momentum Machines đang sản xuất những robot có thể thay thế các chi tiết cũ, hư trên rèm cửa. Vào năm 2012, công ty này cũng đã tạo ra một chiếc máy sản xuất hamburger hoàn toàn tự động. Sau đó chiếc máy được cải tiến để làm salad, bánh sandwich và nhiều món ăn đa nguyên liệu khác.
Không lãng tránh như các công ty trên, đồng sáng lập Momentum Machine nói công ty sản xuất ra các thiết bị không phải để con người làm việc hiệu quả hơn, mà là để thay thế hoàn toàn con người.
Mabu, cô robot thân thiện
Năm 2014, một chuyên gia hay nghiên cứu về các vấn đề tương lai đã đặt câu hỏi: Thắc mắc chính yếu vào năm 2025 sẽ là, con người làm gì trong một thế giới không cần lao động, và chỉ cần một nhóm nhỏ người để điều khiển cả nền kinh tế vận hành bởi robot?
Câu trả lời có lẽ nằm ở những công việc từ trước tới nay không được trả tiền: những việc chăm sóc thường do phụ nữ đảm trách. Máy tính và robot có thể hơn con người trong lao động, giấy tờ, và thậm chí là tính toán logic, nhưng chúng không hề có cảm xúc, không hề thông cảm.
Tuy vậy ranh giới đó giờ đây cũng khá mong manh.
Trong một văn phòng đặt ở tầng hầm một tòa nhà tại San Francisco, giáo sư Cory Kidd đang chế tạo một robot chỉ làm một việc duy nhất: kích thích chủ nhân trong việc thay đổi các thói quen thành tích cực.
Robot Mabu có kích thước của một cái đèn bàn, luôn mang theo một bảng cảm ứng ở trước bụng. Được gọi là một bạn đồng hành sức khỏe cá nhân, công việc của Mabu là theo dõi những căn bệnh mãn tính của bệnh nhân. Với đôi mắt xanh to tròn và làn da vàng nhạt, Mabu được xem là một robot có cảm xúc. Và Mabu được tạo ra với mục đích biểu lộ được cảm xúc.
Đối với một robot thì Mabu không có chức năng gì ấn tượng. Cô chỉ ngồi đó trên bàn đặt gần giường ngủ, mỗi ngày nói vài đoạn hội thoại với chủ nhân.
Những đoạn hội thoại này được các nhà tâm lý hành vi nghiên cứu, kết hợp với một tác gia Hollywood, cộng thêm trí tuệ nhân tạo để giúp Mabu thích ứng với tính cách và sở thích của một người, nhằm khuyến khích họ tiếp tục kế hoạch điều trị các bệnh mãn tính.
->> Xem thêm: Top 7 robot hút bụi tốt nhất hiện nay
Mabu có giọng nói và vẻ ngoài của phụ nữ, vì theo Kidd thì phụ nữ sẽ phù hợp với các công việc chăm sóc con người. Vậy Mabu có biết thể hiện sự quan tâm với chủ nhân? Robot này làm bằng plastic, nhưng khi Kidd nói với cô rằng ông không khỏe, Mabu trả lời: “Anh ôm đồm quá nhiều việc rồi”, đồng thời hạ đầu xuống biểu lộ sự thông cảm.
Còn chủ nhân có quan tâm đến Mabu? Kidd cho biết các bệnh nhân được dùng thử Mabu đều nói cô ấy như một thành viên của gia đình vậy.
Thông qua lập trình, Mabu có thể biểu đạt những cảm xúc hay trợ giúp tâm lý mà người bình thường có thể không làm tốt. Hãy tưởng tượng rằng vợ hay chồng bạn cứ mỗi ngày đều nhắc bạn đã uống thuốc chưa, và họ sẽ còn là vợ hay chồng bạn trong bao lâu nữa. Kidd nói một con robot được đào tạo tâm lý sẽ phù hợp hơn trong việc đồng hành với bệnh nhân bị bệnh mãn tính.
Nếu như Mabu có thể làm tốt những công việc thay con người như vậy thì con người sẽ còn gì để làm? Có lẽ con người nên ít nhất là tự nuôi con cái, chứ không nên giao việc này cho robot. Đây là ranh giới cuối cùng mà nhà khoa học về robot Sharkey nói không nên để robot nhúng tay vào.
Trong một bài viết vào năm 2008, Sharkey cảnh báo về những robot chăm sóc trẻ em đang được phát triển tại Nhật Bản và Hàn Quốc. Ông cũng đang nghiên cứu về ảnh hưởng của những robot bảo mẫu, vốn được sản xuất bởi công ty NEC tại Nhật.
“Chúng tôi nhận thấy có sự làm dụng trong việc dùng robot để chăm sóc trẻ em”, Sharkey nói. “Khi giao trẻ em cho robot chăm sóc trong thời gian dài, sẽ có những rối loạn nghiêm trọng trong việc gắn bó của trẻ em với robot hay con người, điều này có thể tàn phá xã hội chúng ta”.
